Liefde voor de underdog
Jo Roets over theatermaken met Laika
18/02/2004 - Paul Demets - Knack

Vijftien jaar lang al verwent Jo Roets (1961) jonge en oudere zielen met sprankelend jeugdtheater. Samen met Greet Vissers richtte hij in 1991 het gezelschap Blauw Vier op, dat in 2001 omgedoopt werd tot Laika, op het moment dat Greet Vissers andere horizonten ging verkennen. Maar Jo Roets bleef dezelfde droom koesteren: volwassen jeugdtheater voor kinderen en jongeren maken, meestal in de vorm van eigenzinnige bewerkingen van theaterteksten, die ondertussen op meerdere continenten hun weg vinden. Voor zijn regies werd hij dikwijls genomineerd voor belangrijke jeugdtheaterprijzen. En Laika is onder zijn impuls uitgegroeid tot een huis vol leven, met culinaire theaterprojecten en kleutertheater, naast de jeugdvoorstellingen. Laika is theater voor de zintuigen. Het Rotheater in Rotterdam raakte door dit alles geprikkeld en artistiek leider Guy Cassiers vroeg Jo Roets om met Laika een familievoorstelling te maken. Roets koos voor Twelfth Night van Shakespeare. Hij maakte van de liefdeskomedie een waar theaterfeest voor oog en oor én voor het verliefde hart.

Roets: ‘In Rotterdam betekent een familievoorstelling maken dat je drie weken lang elke dag voor gemiddeld vijfhonderd toeschouwers speelt. Zoiets kennen we niet in Vlaanderen. En eigenlijk is dat jammer. Jeugdtheatermakers maken het liefst kleine, intieme producties. Maar ik vind het een uitdaging om zo’n grotezaalproductie te maken, die inhoudelijk overeind blijft en visueel aantrekkelijk is.
Twelfth Night van Shakespeare is een ingewikkeld stuk, maar de vele gezichten van de liefde die erin aan bod komen, spraken me aan. In de tekst zitten ook ballades, die we eruit gegooid hebben omdat ze te te uitleggerig en te abstract zijn. We hebben de tekst helemaal opnieuw geschreven. De belangrijkste karakters hebben we natuurlijk geleend, maar de taal is volledig nieuw. Bart Van den Eynde, onze dramaturg, en ik hebben geprobeerd om in De twaalfde nacht de liefde tussen mannen en vrouwen zo concreet mogelijk te verwoorden en in beelden te vertalen. Zo ziet de hertog zichzelf op een bepaald moment als een tuinman die voor een roos zorgt. Voor mij is dat het belangrijkste van mijn tekstbewerkingen: de dingen tot hun essentie herleiden, alle overbodige personages en verhaalelementen schrappen. Twelfth Night begint bijvoorbeeld met een tweeling die elkaar kwijtraakt door een schipbreuk. De kapitein legt bij Shakespeare dan uitvoerig uit waar het meisje is terechtgekomen, om via een hele omweg te komen tot het begin van het verhaal. Wij hebben dat opgevangen door de voorstelling te laten beginnen met theater-in-het-theater. Zo komt Shakespeare langs kieren en gaten terug in de tekst binnen, want het gaat zogezegd om een theatergroep die de schipbreuk speelt. En dat procédé is een knipoog naar Hamlet.

Zou je zo’n tekst op dezelfde manier tot zijn essentie herleiden als je een voorstelling voor volwassenen zou maken?
Roets: ‘Nee. Ik weet dat het ouderwets klinkt. Maar je kunt van deze komedie ook een donkere voorstelling maken, over hoe relatief alle gevoelens zijn. Omdat het om een familievoorstelling gaat, kiezen we voor een positief einde. Eens je kiest voor het plezier van de intriges tussen de personages en de deurenkomedie, kom je daar ook bij uit. We hebben er wel voor gekozen om onszelf niet te verliezen in technische trucs, alhoewel we alle mogelijkheden van het Rotheater ter beschikking kregen. Toch hebben we er een erg visuele voorstelling van gemaakt.’

Wou je een klein verhaal in het groot vertellen?
Roets: ‘ We hebben elk personage een facet van de liefde meegegeven. Orsino staat dan voor de smachtende liefde, Malvolio voor de liefde als machtsinstrument, Olivia verpersoonlijkt de zinnelijke liefde. En Antonio is degene die wacht. Het gaat echt om mensen van vlees en bloed die elk iets willen en daardoor kwetsbaar zijn. Met iemand die heel onsympathiek is, krijg je toch te doen, omdat je de liefde uit zijn handen ziet glippen. We willen alle personages laten zien in hun streven en in hun falen. ‘

De muziek lijkt het soms van de personages over te nemen wanneer ze het niet meer gezegd krijgen?
Roets: ‘ De muziek heeft zeker een bepalende rol. Ze is een uitbreiding van de taal. In de voorstelling laten we er bijvoorbeeld mee zien dat iemand verliefd is, zonder dat dit gezegd moet worden. We komen via de muziek natuurlijk ook in de buurt van de oorspronkelijke tekst: bij Shakespeare is de taal erg muzikaal, ook los van de ballades die in zijn versie voorzien waren.’

De voorstelling gaat sterk over het contrast tussen werkelijkheid en droom.
Roets: ‘We laten in De twaalfde nacht de anekdote los door op de scène een kasteel uit golfplaten neer te poten. Normaal speelt de actie zich af in het kasteel van Orsino en in dat van Olivia. Dus zou je veel heen-en-weer-geloop moeten krijgen. We hebben gekozen voor één kasteel dat we ‘het paleis van steunen, zuchten en kreunen’ noemen. We laten ook dingen gebeuren die naast het verhaal vallen, precies om gestalte te geven aan de dromen van de personages. We gebruiken ook de zangers daarvoor: soms geven ze commentaar en soms nemen ze deel aan de handeling. Wim Selles heeft nieuwe arrangementen gemaakt van aria’s uit opera’s van onder anderen Gluck, Mozart en Händel. Ze gaan altijd over de actie op dat moment. Het is iets wat kinderen in deze tijd te weinig te horen krijgen. Kinderen lopen normaal gezien weg als ze alleen nog maar het woord ‘opera’ horen, terwijl ze in deze voorstelling niet beseffen dat ze wel degelijk naar een soort opera aan het kijken zijn.
Wanneer de personages in hun verbeelding stappen, krijg je niet alleen muziek, maar ook dansante momenten.

Het muzikale en het dansante zijn in jouw recente regies belangrijker geworden.
Roets: ‘In Cantecleir, een bewerking van een stuk van Edmond Rostand en in Floris ende Blancefloer, speelden die elementen inderdaad een bepalende rol. Ik vertrouw erg op de taal, maar muziek en dans kunnen wat er gezegd wordt nog meer gestalte te geven, zonder illustratief te zijn.’

Vind je het belangrijk dat ouders samen met hun kinderen in de zaal zitten?
Roets: ‘We spelen met Laika veel schoolvoorstellingen, net zoals de meeste jeugdtheatergroepen in Vlaanderen. Er is een soort tweedeling ontstaan: schoolvoorstellingen en vrije voorstellingen voor ouders en kinderen, een publiek dat heel gemotiveerd, maar niet zo groot is. Familievoorstellingen die zich tot een groot publiek richten, bestaan hier niet, behalve in het commerciële circuit. Dat zou moeten veranderen. Je moet mij niet overtuigen van het nut van schoolvoorstellingen, maar het meest organische is toch dat kinderen samen met hun ouders naar het theater gaan en erover praten.’

Jouw voorstellingen zijn zintuiglijker geworden. Heeft dat te maken met de culinaire theaterprojecten van jouw artistieke medewerker Peter De Bie?
Roets: ‘Zeker. Vroeger zat dat alleen in zijn werk, waarin hij bijvoorbeeld de bedrijvigheid in de keuken met de energie van een groep percussionisten combineerde. Nu sluipt het ook onze voorstellingen binnen. Zo speelden we Van muizen en mensen in een manège, omdat dit het verhaal een meerwaarde gaf door de stalgeur en het natuurlijke decor. Peter denkt daar intens over mee.’

Jouw tekstbewerkingen worden op veel plekken in het buitenland gespeeld. En jullie worden regelmatig gevraagd om jullie voorstellingen over de landsgrenzen te brengen. Binnenkort nemen jullie deel aan een theaterproject in Portugal. Staat het jeugdtheater in Vlaanderen dan op een hoog internationaal niveau?
Roets: ‘Ik heb te weinig overzicht om dat te durven beweren. Maar in elk geval spreekt de zintuiglijkheid in ons werk aan. En omdat we in de tekstbewerkingen helderheid, eenvoud en toch ook nuance met elkaar weten te combineren. Dramaturgie is een ongelooflijk belangrijke pijler binnen alles wat we doen. En toch wordt het vaak onderschat in het theater. We maken altijd meerdere versies van een bewerking. En van een acteur verwacht ik ook dat hij zijn personage dramaturgisch bekijkt, alhoewel ik in mijn regies een duidelijke lijn vooropstel, die ik probeer vast te houden tijdens het hele repetitieproces. Voor mij is een tekst een partituur waaraan ik liever niet veel meer wijzig, om de helderheid niet te verliezen.’

Kies je teksten in functie van het onderwerp dat je wil behandelen, of omgekeerd?
Roets: ‘We kiezen eerst de tekst, vragen ons af wat we ermee willen vertellen. En dan bekijken we met welke personages we dat gaan doen.’

Er zijn auteurs die duidelijk jouw voorkeur genieten: Edmond Rostand, van wie je drie stukken bewerkte, en Shakespeare.
Roets: ‘Ik denk dat ik vooral gefascineerd ben door de underdog in hun stukken. En groeipijnen. Mijn favoriete film is My life as a dog, omdat hij prachtig laat zien hoe iemand door een aantal ingrijpende gebeurtenissen in zijn leven volwassen wordt. Dat zit ook weer in De twaalfde nacht: Viola is een onschuldig meisje dat na de schipbreuk op een eiland aanspoelt. Maar ze verlaat het verhaal als een vrouw. Misschien heeft mijn recente werk wel een lichtere toon gekregen dan enkele seizoenen geleden, toen in voorstellingen als Cyrano, Galileo en De Karamazovs de pijn en het lijden binnen de ontwikkeling van de personages centraal stonden. De twaalfde nacht is veel optimistischer van toon. Misschien komt dat doordat ik vader ben geworden: hoe zo’n klein kind nog enthousiast op zoek is naar alles. En taal verwerven is synoniem met greep krijgen op de wereld. Misschien maak ik daarom theater.’

Laika in de pers
20/08/2011
Vrij Nederland
09/2003
Etcetera 88
04/2003
Pigment, tendensen in het Vlaamse Podiumlandschap
09/2002
Het Theaterfestival 2002
06/09/2001
De Morgen
09/2001
Het Theaterfestival 2001
10/07/1998
De Standaard